دستکاری در بازار چگونه انجام می شود؟

بروکرها در بازارهای بورس از نابودی سرمایه‌ معامله‌گران جلوگیری می‌کنند اما در بازار کریپتو اینگونه نیست

مطالب حقوقی

دستکاری قیمت در بازار سرمایه(بورس): کلاهبرداری یا جرم خاص؟

از میان جرایم بازار سرمایه (بورس)، دستکاری قیمت بیشتر نظرم را جلب می کند. هوشمندانه است. عوامل مختلفی باید دست به کار شوند. توهم خریدار هم در آن نقش پررنگی دارد. قضات هم به راحتی حاضر نمی شوند مرتکبِ آن را به مجازات واقعی این جرم محکوم کنند. شاید احساس می کنند مجازات قانونی اش کم است: یک سال حبس؟ حتی اگر صدها میلیارد جابجا شود؟!

معاملات در بازار بورس مبتنی بر اطلاعات است: اطلاع از وضعیت فعلی شرکت و وضعیتی که در آینده برای آن رخ خواهد داد. بررسی وضعیت اکنونِ شرکت هم نیاز به دانش مالی دارد، تا چه رسد به وضعیت آینده آن. باید بلد باشی صورت های مالی شرکت را تحلیل کنی، اصلا بتوانی بخوانی و مفهوم کلماتش را درک کنی.

اما اتفاقی که در عمل می افتد: با حضور در دو کلاسِ آشنایی با بورس و تحلیل تکنیکال و بنیادی، حس می کنیم که الگوها را درک کرده ایم و چند شبه ثروت از راه می رسد. همین توهم دانایی، عرصه را برای بعضی جذاب می کند: کاری می کنند که فکر کنی تحلیل کرده ای و تحلیل ات هم درست است. دروغ می گویند. مثلا ادعا می کنند قرارداد جدید بسته اند و سود سهامشان احتمالا در آینده بالا می رود. در کانال های تلگرامی تحلیل های غیرواقعی می گذارند. تبلیغ می کنند که چنین و چنان. بیشتر مواقع هم خبری از سود نمی شود. بله پیش بینی سود، خود سود نیست! البته عموماً هم کسی به دنبال سود نهایی نیست. به دنبال نوسان گیری هستند. یعنی در بالا و پایین شدن قیمت (نوسان) سود کنند. در خیلی از مواقع فعالین بازار سرمایه از همین روش سود هم کرده اند. خیلی از مواقع هم ضرر! سودِ همیشگی متعلق به کسی است که بازی را راه انداخته.

مگر این که اطلاعات نهانی داشته باشی. روزنامه فردا، امروز برایت بیاید.

آنچه در سایت کدال (محل انتشار رسمی اطلاعیه های شرکتها) در باب سود شرکت منتشر می شود، صرفا پیش بینی آینده است. پس برای خرید سهام باید اطلاعات و دانش کافی داشته باشی که بتوانی بفهمی واقعا چه خبر است. شرکتی که تا دیروز سهام اش مفت بود چه طرح و برنامه ای دارد که می تواند ظرف چند ماه سود چند برابری بسازد؟ البته که همه هم می فهمیم کاسه ای زیر نیم کاسه هست. اما خود فریبی می کنیم، به دنبال کسب منفعت از نوسان.

اینها همه به این معنی نیست که اگر افرادی دستکاری در بازار چگونه انجام می شود؟ چنین کردند، عواقبی هم برایشان نیست. اگر کشف شود، حداکثر یکسال حبس به دنبال دارد و جبران خسارتِ متضررین.

اما وقتی تعداد شاکی زیاد باشد، قضات بعضا احساس می کنند که این حبس کم است. درست است که مجازات این جرم در ماده 46 قانون بازار بهادار تا یک سال حبس تعیین شده، اما این کلاهبرداری است و مسبِب باید 7 سال حبس بکشد نه یک سال. استدلال شان هم این است که اینجا تعدد معنوی جرم رخ داده. یعنی درست است که یک کار انجام شده. اما این کار را می توان بر دو قانون تطبیق داد: هم کلاهبرداری و هم قانون بازار اوراق بهادار. در این مواقع هم باید مجازات جرم شدیدتر را اجرا کنیم. این استدلال البته غلط است و ریشه در فرهنگ سنتی برخی قضات ما دارد. مجازات شدید لزوماً تاثیری در کاهش جرم ندارد. از طرفی امکان ندارد یک عمل همزمان دو جرم باشد. مگر در موارد بسیار خاص. کما این که گفته شده: " نمی توان پذیرفت چند متن قانونی کاملا منطبق با رفتاری واحد باشد، بلکه بین کلیه مواد قانونی، یکی از آنها بیش از سایرین با رفتار ارتکابی منطبق است. از این رو باید همان ماده را جستجو کرد و بر رفتار ارتکابی منطبق نمود، و اگر تعارضی مشاهده شد با استفاده از اصول تفسیر، رعایت قواعد عام و خاص، قانون اشد و اخف، رفع تعارض کرد" (به نقل از دکتر علی آبادی، دادستان اسبق کل کشور، حقوق جنایی، ج2)

دستکاری قیمت در بازار سهام جرم خاصی است که قانون خاصی هم دارد. در سال 84 تصویب شده و با قانون مجازات کلاهبرداری که در سال 67 به نحو عام تصویب شده، فاصله زمانی زیادی دارد و قانون قبلی (کلاهبرداری) را در این قسمت تخصیص زده. پس زمانی می توانیم بگوییم کلاهبرداری است، که این قانون نباشد. وانگهی اگر در یک موضوع دو مجازات باشد که در دو زمان متفاوت تصویب شده، آن که جدیدتر و به حال متهم مناسب تر است، باید اجرا شود. این نتیجه ی اصول پذیرفته شده حقوق جزاست: اصل قانونی بودن جرم و مجازات، اصل تفسیر قانون به نفع متهم و اصل حداقل بودن حقوق جزا. این آخری یعنی دولتها باید از مداخله غیر ضروری در حقوق و آزادی های مردم اجتناب کنند. چرا که این دخالتها هم مستلزم هزینه برای دیگر مردم است و هم منافع ادعایی چنین مداخلاتی بسیار دور و احتمالی است و حتی بعضا محقق نمی شود.

مضافا این که قانون بازار اوراق بهادار را وزارت اقتصاد به مجلس برد. وزارتخانه ای که کارشناسان اش خوب می دانند صرف دروغ گفتن در بازار بورس سبب افزایش قیمت نمی شود. دانش خریدار نقش پررنگی در این زمینه دارد: نباید فراموش کنیم که به ازاء هر خریدار سهم، یک فروشنده وجود دارد. چطور شده که تحلیل او از وضعیت شرکت، او را بر آن داشته که بفروشد و دیگری را ترغیب به خرید کرده. به همین دلیل مجازات آن را یک سال حبس تعیین کردند که در مجلس وقت هم به تصویب رسیده است. تاکید قانونگذار در این حوزه، به درستی، بیشتر بر جبران خسارت است تا مجازات کیفری.

مجازات جرم دستکاری قیمت در بازار سرمایه را بند 3 ماده 46 قانون بازار اوراق بهادار تعیین کرده و کلاهبرداری نیست.

روش های دستکاری بازار ارزهای دیجیتال

از زمانی که مبادله، تجارت و بازارهای مالی وجود داشته ‌اند، تلاش‌ هایی برای دستکاری آنها صورت گرفته است. بازارهای ارزهای رمزنگاری شده نیز از این قاعده مستثنی نیستند. از آنجا که این دارایی ها غیرمتمرکز و بدون نظارت نهاد مرکزی هستند، در برخی موارد در برابر هک، کلاهبرداری، پولشویی، معامله شویی و سایر فعالیت‌ های خرابکارانه آسیب‌ پذیر می‌‌ شوند. در این مقاله برخی از روش‌ های دستکاری بازار ارزهای دیجیتال را با هم بررسی می‌ کنیم.

دستکاری به چه معناست؟

دستکاری اصطلاحی است که در دنیای کریپتوکارنسی و در زمان‌ های رشد زیاد و یا سقوط شدید قیمت رمزارزها زیاد شنیده می ‌شود. البته دستکاری مختص بازار کریپتو نیست. همانطور که گفتیم در تمامی بازارهای مالی این موضوع اتفاق می ‌افتد اما در بازار ارزهای دیجیتال به دلیل نوپا بودن و نبود قوانین مشخص و سر و صدای زیادی که رمزارزها در دنیا به پا کرده اند، احتمال دستکاری ‌ها برجسته‌ تر دیده می‌ شود و مورد بررسی و موشکافی بیشتری قرار می‌ گیرد.

هر روز نیروهای بی شماری در بازارهای رمزنگاری کار می کنند که هدف آنها دستکاری قیمت است. آن‌ها از طریق دستکاری قصد دارند تا سرمایه گذاران تازه وارد و معامله گران بی تجربه را به وحشت انداخته و سود زیادی از این طریق به دست بیاورند.

دستکاری بازار ارزهای دیجیتال چگونه صورت می گیرد؟

از جمله روش‌های دستکاری بازار ارزهای دیجیتال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

پامپ و دامپ

پامپ و دامپ رایج ‌ترین تکنیکی است که امروزه در بازارهای ارز دیجیتال مورد استفاده قرار می‌ گیرد که یکی از بیشترین تاثیرات در بازار ارزهای دیجیتال را دارد. شیوه کار به این صورت است که گروهی از سرمایه گذاران بزرگ (نهنگ ها) با همکاری یک شرکت بزرگ سرمایه گذاری که دارای سرمایه بالایی است، تصمیم می‌گیرند تا به صورت مصنوعی و غیرواقعی قیمت رمز ارز را بالا ببرند. آن‌ها تعداد زیادی از ارز مورد نظر را از قبل خریدار کرده‌ اند و از این طریق سود خوبی به دست آورده‌ اند، سعی می ‌کنند تا افراد را به شیوه‌ های گوناگون (ازجمله شبکه‌ های مجازی) به خرید ارز ترغیب کنند.

درنتیجه افراد جذب رمزارز مورد نظر شده و اقدام به خرید می‌ کنند و این موضوع باعث رشد بسیار زیاد آن می‌ شود (پامپ). زمانی ‌که قیمت بالا رفت، این افراد دارایی‌ های خود را با بالاترین قیمت می ‌فروشند و از این طریق سود بسیاری کسب می کنند.

با فروش ارزرمزنگاری شده عرضه بالا رفته و قیمت به شدت افت می‌ کند (دامپ). مردمی که در قیمت بالا رمزارز را خریده‌ اند، سرمایه خود را از دست می ‌دهند.

آلت کوین‌ های با نقدینگی پایین یک هدف عالی در فضای ارزهای رمزنگاری شده برای پامپ و دامپ است.

از انجا که بسیاری از این سرمایه ‌گذاران کلان قبلا رمزارز مورد نظر را خریداری کرده‌ اند و شبهه و ابهامی در آن دیده نمی ‌شود بنابراین، اگر نمی توانیم بفهمیم که چرا یک کوین در حال پامپ است، بهتر است از آن دور بمانیم.

خرید یا فروش تقلبی یا Spoofing

در Spoofing تریدر اقدام به ثبت سفارش خرید یا فروش جعلی می‌ کند. به عبارت دیگر معامله گران و تریدرهایی که مایل به دستکاری بازار برای یک ارز رمزنگاری ‌شده هستند، می‌ توانند با ایجاد سفارشات خرید یا فروش تقلبی، بین سایر سرمایه ‌گذاران توهم خوش بینی یا بدبینی را ایجاد کنند.

در این صورت بازار دچار هیجان شدید خرید و فروش قرار گرفته و از این طریق سود زیادی نصیب این افراد می‌ شود.

بنابراین یکی از روش های دستکاری بازار ارزهای دیجیتال Spoofing است. اسپوفینگ معمولا توسط ربات ‌ها و الگوریتم‌ ها ایجاد می‌شود تا همانطور که گفته شد توهم و حس کاذب در عرضه یا تقاضا را ایجاد کرده و در قیمت‌ ها دستکاری کنند و درست در زمانی که سفارشات به مبلغ تعیین شده نزدیک شد، ربات‌ ها سفارشات را لغو کرده و سود این سفارشات کاذب نصیب کلاهبرداران می ‌شود.

از آنجا که راهکاری برای جعلی بودن یا نبودن سفارشات وجود ندارد، بنابراین بازار واکنش‌ های شدیدی به سفارشات جعلی نشان می ‌دهد. نقاطی که روش اسپوفینگ در آن بهتر کار می ‌کند مناطق مهم مورد علاقه خریداران و فروشندگان است، به عنوان مثال منطقه حمایت یا مقاومت.

همانند همه اوراق بهادار قابل معامله، قیمت ارزهای دیجیتال به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله آن‌ ها حس خوش بینی یا بدبینی کلی که در بازار وسیع و در بین سرمایه گذاران فردی وجود دارد. در حالی که تعیین میزان حرکت و پتانسیل یک ارز رمزنگاری شده دشوار است، با این وجود سرمایه گذاران باهوش بسیار به آن توجه دارند. به دلیل تأثیری که احساس خوش بینی یا بدبینی می تواند بر تمایل گروهی از سرمایه گذاران به خرید یا فروش آن ارز دیجیتال داشته باشد، عده‌ای به راحتی و با استفاده از اسپوفینگ به دستکاری دست زده و سودهای کلانی را به جیب می‌زنند.

کاهش اسپوفینگ در تمامی بازارها از جمله بازار ارزهای دیجیتال مهم و مطلوب است زیرا باعث حفظ تعادل در بازار برای همه افراد و سرمایه ‌گذاران می‌شود.

معامله ‌شویی یا تجارت شستشو (wash trading)

یکی دیگر از روش ‌های دستکاری بازار ارزهای دیجیتال معامله‌ شویی یا تجارت شستشو است که به منظور ایجاد توهم بازار فعال برای یک دارایی خاص استفاده می شود. انجام این کار در بازارهای مالی قدیمی و سنتی، غیرقانونی است اما به نظر می رسد در عرصه ارزهای رمزنگاری شده بیشتر به چشم می خورد. معامله شویی چیست؟ به خرید و بلافاصله فروش یک ارزدیجیتال به صورت مداوم و با سرمایه بالا توسط بازیگران بزرگ ارزهای دیجیتال معامله شویی می گویند. این سرمایه گذاران بزرگ قصد دارند تا به صورت مصنوعی حجم معاملات را بالا ببرند.

معامله شویی به خرید و فروش یک ارز دیجیتال در یک بازار و در همان محدوده قیمت خرید و فروش گفته می شود. هدف از واش تریدینگ دستکاری و فرار از مالیات است. معامله شستشو معمولا مستلزم خرید و فروش همزمان یک دارایی توسط یک فرد یا مجموعه ای هماهنگ از افراد است که حجم کاذب را پیش بینی می کنند.

در معاملات سالم آنچه که اتفاق می افتد باقی ماندن سفارش ‌های خرید و فروش در دفتر سفارشات است اما در معامله شویی از آنجا که خرید و فروش به صورت لحظه ای است برای مشتریان زیاد قابل رویت نیست چرا که در دفتر سفارشات زیاد باقی نمی ماند.

اجتناب از مبادلات مبهم، اولین قدم برای دور ماندن از معاملات شستشو است.

روش‌ های انجام معاملات شستشو و جعل و تقلب متفاوت است. در معاملات شستشو، یک متقلب با خود یا گروهی هماهنگ معامله می کند تا توهم تقاضای بازار را ایجاد کند، در نتیجه سرمایه ‌گذاران مشکوک را وادار به ورود به معاملات می کند.

استاپ هانتینگ

نظریه استاپ هانتینگ به این صورت است که زمانی که بازار به اعداد رند نزدیک می شود، معامله ‌گران بزرگ بازار سعی خواهند کرد تا دستورات حد ضرر در آن محدوده را فعال کنند. یعنی این سرمایه گذاران بزرگ با حجم زیادی از ارزهای دیجیتال که اثرگذاری زیادی در این بازار دارند، محدوده ‌هایی از قیمت را که به احتمال زیاد تعداد بسیار بالایی از حد ضررهای معامله ‌گران کوچک در آن محدوده قرار دارد را شناسایی می کنند و در نتیجه قیمت را به این سمت می کشانند تا افراد لیکویید شوند یا به حد ضرر برسند، در نهایت این معامله گران بزرگ هستند که سود کلانی به دست می آورند.

FUD (Fear, Uncertainty, Doubt)

ترس، عدم قطعیت و تردید یکی از موثرترین تکنیک های دستکاری برای جابجایی قیمت ارزهای دیجیتال حتی بدون خرید و فروش کوین است. سرمایه گذاران تازه کار و معامله گران روزانه با اخبار منفی تکان می خورند و به سرعت به دنبال درهای خروجی می روند. چرا که این معامله گران از ضرر و زیان حتی کوچک خوششان نمی آید و بنابراین اگر حقیقت یا روایت های جعلی در مورد یک پروژه یا دارایی خاص ایجاد شود، می توانید تأثیر قیمتی زیادی را مشاهده کنید.

متاسفانه کل فضای کریپتوکارنسی با مقدار زیادی از محتواهای غلط توسط مبتدیان رمزنگاری، اینفلوئنسرها، رسانه های درجه دوم و سوم و غیره پر شده است و تشخیص اخبار جعلی را برای سرمایه گذاران خرده سخت تر می کند. در چنین شرایطی، رسانه های اصلی غالب هستند و مردم مجبورند روایات را از آن منابع دریافت و هضم کنند.

چرا دستکاری ارزهای دیجیتال خطرناک است؟

با اینکه معاملات و تراکنش ها در ارزهای دیجیتال به سبب ویژگی غیرمتمرکز بودن بلاک چین شفاف هستند و واسطه ای به عنوان دولت یا بانک مرکزی بر دارایی ها تسلط ندارد و این افراد هستند که بر دارایی خود کنترل دارند اما در همین بازار دستکاری هایی صورت می گیرد که خطرناک است. دستکاری بازار ارزهای دیجیتال، نسبت به تراکنش های انجام شده موضوع عادلانه و کارآمد بودن بازارهای ارزهای رمزنگاری شده را تضعیف می کند. همه شرکت کنندگان باید از فرصت مساوی برای مشارکت برخوردار باشند و اگر به قیمت ها اعتماد نداشته باشند، تجارت نمی کنند، در نتیجه سرمایه گذاران و مجموعه ای از ذینفعان دیگر در دراز مدت آسیب می بینند.

جمع بندی

در این مطلب روش های دستکاری بازار ارزهای دیجیتال را بررسی کردیم. پامپ و دامپ، اسپوفینگ، معامله ‌شویی از جمله روش های دستکاری بازار ارزهای دیجیتال است. این دستکاری ها در درازمدت باعث آسیب به دنیای ارزهای دیجیتال و سرمایه‌گذاران می گذارد.

جرم دستکاری بازار

برخی از ناهنجاری های بازار سرمایه به میزانی بر بازار سرمایه اثر منفی دارند که اعمال ضمانت اجرای انضباطی برای احتراز از آنها کفایت نمی کند . لازم است برخورد شدیدتری در مواجهه با آنها صورت گیرد و لذا اعمال مجازات از جمله راه حل های در نظر گرفته شده برای مقابله با این دسته از ناهنجاری ها است.جرم دستکاری بازار عملی غیر قانونی به منظور کاهش یا افزایش قیمت اوراق بهادار در بازار است.هدف از دستکاری بازار تغییر قیمت اوراق بهادار یا تغییر دیدگاه فعالان بازار در مورد قیمت واقعی اوراق بهادار است.مقابله با جرم دستکاری بازار امری مهم برای حفظ کارایی بازار است.(سلطانی،محمد،حقوق بازار سرمایه).

اصطلاحات مهم بازار سرمایه

قبل از ورود به ماهیت بحث ضروری است در خصوص چند اصطلاح توضیحاتی داده شود:

بازار :به معنای محلی است که در آن خریداران و فروشندگان با یکدیگر مواجه می شوند و معاملات خود را انجام می دهند.این محل پیش تر صرفاً فیزیکی بود اما امروزه بازار می تواند الکترونیکی باشد و محل جغرافیایی مشخصی نداشته باشد.

بازار پول :بازار پول بازاری برای دادوستد پول و دیگر دارایی های مالی جانشین نزدیک پول است،همچون چک،سفته و برات که سررسیدی کمتر از یک سال دارند.بازار پول بانک محور است.

بازار سرمایه :در نقطه مقابل بازار پول بازار سرمایه به بازار دادوستد ابزارهای مالی با سر رسید بیش از یک سال و دارایی های بدون سر رسید اطلاق می شود.این بازار اوراق بهادر محور است.

بازار مالی :مجموع بازار پول و بازار سرمایه را بازار مالی می نامند.در هر دو بازار پول و سرمایه اوراق بهادار منتشر می شوند و تفاوت در سررسید آنها است.

بازار اوراق بهادار :بازار اوراق بهادار وسیله ای است تا سرمایه های خرد تجمیع و سرمایه گذاری توسط اشخاص متخصص نیازمند به وجه نقد تسهیل گردد. بورس اوراق بهادار بازاری متشکل و منسجم و مصداق بارز بازار سرمایه است.

ناشران اوراق بهادار :ناشر شخص حقوقی است که اقدام به انتشار اوراق بهادار و عرضه آن به عموم می نماید و بدین ترتیب وجوه لازم برای فعالیت در عرصه اقتصادی را کسب می کند(سلطانی،محمد،حقوق بازار سرمایه).

شیوه های جرم دستکاری بازار

به دو شیوه اصلی دستکاری مبتنی بر معاملات و دستکاری مبتنی بر اطلاعات صورت می پذیرد.

دستکاری مبتنی بر معاملات

مبتنی بر معاملات تنها از طریق خرید و فروش اوراق بهادار صورت می گیرد. در این روش یک یا چند گروه قدرتمند از فعالان بازار قیمت ها را در جهت منافع خود و دستیابی به سود دستکاری می کنند. این اشخاص با ایجاد نوسان در قیمت ها ممکن است قیمت اوراق بهادار را کاهش دهند و اقدام به خرید سهام کنند. یا با افزایش آن اقدام به واگذاری سهام خود و کسب منفعت نمایند(سلطانی،محمد، حقوق بازار سرمایه).

دستکاری مبتنی بر اطلاعات

دستکاری مبتنی بر اطلاعات از طریق انتشار اطلاعات نادرست و گمراه کننده در خصوص ناشران یا اوراق بهادار مورد داد و ستد در بازارهای مالی انجام می شود(قربانی،مجید،دستکاری بازار اوراق بهادار). باید توجه داشت که وجود عنصر اطلاعات نهانی در جرم دستکاری بازار مبتنی بر اطلاعات ضرورت ندارد. جرایم مرتبط با اطلاعات نهانی در نوشتار بررسی جرم معامله متکی بر اطلاعات نهانی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در ادامه این نوشتار تفاوت این دو جرم مورد بررسی قرار گرفته است.

عناصر تشکیل دهنده جرم

برای تحقق هر جرمی لازم است سه رکن یا عنصر قانونی،مادی،معنوی یا روانی تحقق یاید.جرایم موضوع قانون بازار سرمایه ازجمله جرم دستکاری بازار نیز از این قاعده کلی مستثنی نیستند. بررسی دقیق تر ارکان تشکیل دهند جرایم را در مقالاتی تحت همین عنوان به اینده موکول می کنیم. در زیر سعی می کنیم با زبانی ساده سه رکن قانونی،مادی و روانی تشکیل دهنده جرم دستکاری بازار را بررسی کنیم.

یک – عنصر قانونی

مستند قانونی این جرم بند 3 ماده 46 قانون بازار است:((هر شخصی که اقدامات وی نوعاً منجر به ایجاد ظاهر گمراه کننده از روند معاملات اوراق بهادار یا ایجاد قیمت های کاذب و یا اغوای اشخاص به انجام معاملات بهادار شود))به مجازات حبس تعزیری از سه ماه تا یک سال یا به جزای نقدی معادل دو تا پنج برابر سود به دست آمده یا زیان متحمل نشده یا هر دو مجازات محکوم می گردد.

دو – عنصر مادی

هر فعلی که نوعاً منجر به ایجاد ظاهری گمراه کننده از روند معاملات یا ایجاد قیمت های کاذب یا اغوای اشخاص به انجام معاملات شود،عنصر مادی این جرم محسوب می شود،بنابراین مصادیق حصری در این زمینه وجود ندارد. این جرم از جمله جرایم مقید است. به این معنا که صرف اقدامات فرد کفایت نمی کند،بلکه باید این اقدامات منجر به ایجاد ظاهری گمراه کننده از روند معاملات یا ایجاد قیمت های کاذب یا اغوای اشخاص به انجام معاملات شود و بازار را تحت تاثیر قرار دهد(میرزایی منفرد،غلامعلی،حقوق کیفری بازار اوراق بهادار).

سه – عنصر روانی

از نظر وجود عنصر روانی،تحقق جرم دستکاری بازار نیازمند سوء نیت عام و عمد در فعل است. با وجود این،گفته شده است با توجه به متن قانون که کافی می داند((اقدامات فرد نوعاً منجر به ایجاد ظاهری گمراه کننده … شود))،نیازی به عمد در فعل برای تحقق این جرم نیست و اقدامات سهوی نیز می تواندچنین نتیجه ای در پی داشته باشد(سلطانی،محمد،حقوق بازار سرمایه).

تفاوت جرم دستکاری بازار و معاملات متکی بر اطلاعات نهانی

دستکاری بازار و معاملات متکی بر اطلاعات نهانی تفاوت دارند.فردی که اقدام به بررسی جرم دستکاری بازار می نمایدبه دنبال آن است که دیگران را به وجود جهت خاصی در بازار متقاعد کند. اما فردی که معامله متکی بر اطلاعات نهانی انجام می دهد تلاش می کند حضور خود را در بازار پنهان سازد. بنابراین،دارنده اطلاعات نهانی،برخلاف دستکاری کننده بازار،برقیمت اوراق بهادار در بازار تاثیر گذاری ندارد. در حالی که در جرم دستکاری،شخص بر قیمت های اوراق بهادار در بازار تاثیر می گذارد. به علاوه،معامله متکی بر اطلاعات نهانی همیشه بر مبنای اطلاعات افشا نشده است. در حالی که در دستکاری بازار ضرورتی به وجود عنصر اطلاعات نهانی وجود ندارد(سلطانی،محمد،حقوق بازار سرمایه).

تفاوت جرم دستکاری بازار و تخلف معاملات هماهنگ شده

یکی از ویژگی های مهم و اصلی بازار بورس اوراق بهادار قانونمندی و شفافیت است. اقداماتی که موجب اغوای بازار یا سلب اعتماد سرمایه گذاران شود، با قید مجازات جرم انگاری شده و یا تخلف محسوب و مستوجب مجازات انتظامی متخلف است. از جمله این تخلفات انجام معامله هماهنگ شده برای دستکاری قیمت سهم است. انجام هرگونه معاملات هماهنگ شده برای ایجاد روند مشخص در عرضه و تقاضای سهم،یا دستکار ی قیمت ها در بازار تخلف محسوب می شود. گاهی میان جرم دستکاری بازار و تخلف معاملات هماهنگ شده خلط شده و به تفاوت های بارز این دو توجه نمی شود. بررسی تفاوت این دو از جهات گوناگون از جمله تعیین مرجع صلاحیت دار به رسیدگی و تعقیب و مجازات اهمیت دارد. رسیدگی به جرم دستکاری بازار در صلاحیت دادسرای جرایم اقتصادی است. رسیدگی به تخلف معاملات هماهنگ شده در صلاحیت سازمان بورس و اراق بهادار است.

مصادیق تخلف معاملات هماهنگ شده

از مهمترین مصادیق معاملات هماهنگ شده،می توان به موارد زیر اشاره کرد. این موارد حصری نیستند.

• ایجاد رقابت کاذب و هاهنگ شده برای افزایش یا کاهش قیمت سهم.
• خرید یا فروش سهام شرکت های با سهام پایین،شناوری کم و یا با حجم مبنای پایین از طریق یک یا چند کد معاملاتی مشخص.
• انجام معاملات ساختگی برخلاف عرف معاملاتی و اصول بازار دستکاری در بازار چگونه انجام می شود؟ به منظور گریز از مقررات.

روش های دستکاری بازار

بزهکاران از روش ها و ابزارهای گوناگونی بمنظور دستکاری بازار استفاده می کنند. از جمله آنها می توان به ارسال ایمیل و هرزنامه و انتشار اخبار جعلی در رسانه ها و شبکه های اجتماعی اشاره کرد. اصولا دستکاری بازار مبتنی بر سه روش پامپ و دامپ کلاسیک، روش دیگ بخار و روش عدد اشتباه یا قیمت دروغین است. ذیلاً به صورت مختصر به توضیح هریک خواهیم پرداخت.

روش پامپ و دامپ کلاسیک

در این روش کابران با مجموعه ای گسترده از اطلاعات دروغین بمباران می شوند. فرصت تفکر، تعقل و تحلیل از کابران سلب می شود .کابران ناخواسته به سمت سویی که تدوین کنندگان استراتژی برنامه ریزی و هدف گذاری کرده اند حرکت و ناخودآگاه روی سهم هایی که مورد نظر ایشان است سرمایه گذاری می کنند.

روش دیگ بخار

در این روش یک کارگزاری فروش دارایی های معلومی را به عهده می گیرد. با شیوه هایی روی این دارایی بازاریابی انجام می دهد.اشخاص را برای سرمایه گذاری در آن تشویق و ترغیب و نهایتاً مجاب می کند طبعاً در اثر افزایش خرید مسیر رشد قیمت هموار می شود. به مجرد آنکه قیمت دارایی به محدود مورد نظر رسید کارگزار شروع به فروش دارایی می کند.

روش عدد اشتباه

شبکه های اجتماعی بستر مناسبی برای فعالیت های مجرمانه بزهکاران اقتصادی فراهم آورده است. در این روش بزهکاران با تشکیل گروه ها و شبکه های اجتماعی در پوشش تحلیل گر بازار،اصولاً با عضویت دوستان و آشنایان و چند تن از همدستان که نقش تایید کننده را به نوبت اجرا می کنند،پیام هایی در گروه ارسال می کنند که حاوی اطلاعات نادرست و قیمت های اشتباه است. با ایجاد جو روانی و دامن زدن به شایعات مبتنی بر قیمت اشتباه افراد را ترغیب به خرید سهم مورد نظر می کنند.سپس با رشد قیمت آن و دستیابی به هدف مورد نظر شروع به فروش سهم می کنند.

کارشناس ارشد حقوق اقتصادی از دانشگاه شهید بهشتی، مشاوره با وکیل متخصص حقوق بازار مالی و بازار سرمایه

بازار ارزهای دیجیتال چگونه دستکاری می‌شود؟

دستکاری بازار ارزهای دیجیتال اتهامی بوده که در هر رشد و سقوط شدید، به طور درست یا غلط همواره متوجه آن بوده است. در این مقاله که از سایت کوین‌دسک انتخاب شده، به چگونگی دستکاری بازار ارزهای دیجیتال در یکی از نمونه‌های اخیر اتفاق افتاده در صرافی بیت‌استمپ و بیتمکس خواهیم پرداخت.

در ۱۷ می امسال، قیمت بیت کوین بطور ناگهانی در عرض چند دقیقه به شدت کاهش یافت. این کاهش ناگهانی از صرافی بیت‌استمپ آغاز شد.

بیت‌استمپ، یک صرافی ارز دیجیتال مستقر در لوکزامبورگ است، که در آن قیمت دلاری بیت کوین در عرض چند دقیقه، بیش از ۱۸ درصد کاهش یافت. شاخص قیمت بیت کوین کوین‌دسک که با توجه به نرخ خرید و فروش چند صرافی مشخص می‌شود، در آن زمان یک کاهش ۶ درصدی را ثبت کرد.

صرافی بیت‌استمپ در آن زمان، یکی از سه صرافی لحظه‌ای بود که از آن برای تعیین شاخص قیمت بیت کوین در صرافی بیتمکس استفاده می‌شد. بیتمکس، یک صرافی برای معاملات آتی ارزهای دیجیتال است که در سیشلز (Seychelles) قرار داشته و به عنوان یکی از صرافی‌هایی شناخته می‌شود که نقدینگی بسیار بالایی در معاملات آتی بیت کوین به دلار (XBT/USD) دارد.

دو صرافی دیگری که برای تعیین شاخص قیمت بیت کوین در صرافی بیتمکس استفاده می‌شد صرافی‌های کوین‌ بیس‌ پرو (Coinbase Pro) و کراکن (Kraken) بودند. از بین این سه صرافی، حجم معاملات بیت کوین در صرافی بیت‌استمپ از دو مورد دیگر، یعنی کوین‌ بیس‌ پرو و کراکن کمتر بود.

افت قیمت در صرافی بیت‌استمپ تصادفی و اتفاقی نبود. بلکه بخاطر یک سفارش فروش بیت کوین با حجم بالا در قیمتی پایین‌تر از قیمت بازار، اتفاق افتاد.

سفارش‌های فروش بزرگ بیشتر اوقات به سقوط بازار ختم می‌شوند

فشار رو به پایین قیمت که ناشی از این سفارش فروش بود، در بیتمکس منجر به بسته شدن خودکار موقعیت‌‌های Long بسیاری به ارزش صدها میلیون دلار شد که از قبل در قسمت سفارشات خرید و فروش (Order book) قرار گرفته بودند‌.

تریدرهایی که معامله باز فروش یا موقعیت شورت (Short position) داشتند، یعنی به زبان ساده بر روی کاهش قیمت بیت کوین، به صورت معاملات آتی، شرط بسته بودند، در عرض این چند دقیقه سود زیادی کردند.

در این مقاله، یک تصویر واضح و دقیق از آنچه در ۱۷ می در صرافی بیت‌استمپ اتفاق افتاد و تخمین نسبت ریسک به بازگشت سرمایه در این اتفاق را بررسی می‌کنیم.

در ادامه ارزیابی می‌کنیم که اگر این کاهش قیمت ناگهانی، ناشی از دستکاری بازار بوده باشد، این افراد چقدر برای این کار هزینه کرده‌اند؟ و در مقابل در نهایت چقدر عایدشان شده است؟

در آخر، با بررسی ناهماهنگی و بهم ریختن تعادل در نقدینگی‌ای که این اتفاق ایجاد کرد و اینکه چگونه و در چه شرایطی امکان دارد این اتفاق دوباره تکرار شود، این بحث را تمام می‌کنیم.

قبل از ورود به بحث، بطور خلاصه توضیح خواهیم داد که امکان دستکاری در بازارهای نوپا و بازارهایی با نقدینگی پایین چگونه امکان‌پذیر است.

بازارهای نوپا

بروکرها در بازارهای بورس از نابودی سرمایه‌ معامله‌گران جلوگیری می‌کنند اما در بازار کریپتو اینگونه نیست

در بازارهای مربوط به ارزهای دیجیتال، امری طبیعی است که سرمایه‌گذاران به طور مستقیم با صرافی‌ها در ارتباط باشند، زیرا این از صفات ذاتی بیت کوین است که این امکان را فراهم می‌کند که کاربران بدون واسطه باهم معامله کنند. در معاملات آتی، تحقق این امر نیاز به یک تجدید نظر و ایجاد تغییراتی در ساختار بازار دارد.

در بورس‌های معاملات آتی سنتی، بروکرها بازار را طوری مدیریت می‌کنند که ریسک اینکه قیمت به طور ناگهانی تغییر قابل توجهی داشته باشد و باعث ورشکستگی یک طرف معامله شود، وجود نداشته باشد. همه شرکت‌کنندگان در معاملات، برای تسویه حساب انگیزه دارند تا بتوانند فردا مجددا معامله کنند. زیرا در بازارهای مالی سنتی، عملیات تسویه حساب به صورت روزانه در پایان هر روز انجام می‌گیرد.

در بزرگترین صرافی‌های ارز دیجیتال با معاملات آتی، این امکان وجود دارد که کاربر امروز با یک حساب یک معامله انجام دهد و فردا با یک حساب دیگر. این دسترسی نامعقول و نیمه ناشناس بخشی از داستانی است که باعث شده این صرافی‌ها بیشترین میزان نقدینگی را در بازار ارزهای دیجیتال داشته باشند.

برای جبران ریسک مربوط به تسویه حساب، صرافی بیتمکس و بقیه صرافی‌های بزرگ معاملات آتی ارزهای دیجیتال، از روش تسویه حساب خودکار استفاده می‌کنند.

به عنوان مثال، اگر قیمت خیلی پایین‌تر از یک معامله باز با موقعیت خرید (Long position) بیاید، صرافی به طور خودکار آن معامله را می‌بندد تا سرمایه شما را نقد کرده و با شما تسویه حساب کند که به اصطلاح به این کار لیکوئید شدن می‌گویند.

درآمد حاصل از تسویه حساب خودکار، در یک صندوق بیمه ذخیره می‌شود. اگر نقدینگی خودکاری که بدست آمده از مقدار لازم برای تسویه حساب کمتر باشد، کسر شدن از سرمایه‌ای که در این صندوق بیمه جمع شده، شروع می‌شود. اگر مقداری که در این صندوق بیمه هم هست کفاف تسویه حساب لازم را ندهد، فرآیند کاهش بدهی‌های کاربر با فروش سریع همه دارایی‌های او آغاز می‌شود.

بازار‌های کم عمق

عمق کم بازار ارزهای دیجیتال هر نوع دستکاری قیمتی را برای خرابکاران آسان می‌کند

نقدینگی یک اصطلاح است و به این معناست که یک سرمایه‌گذار بتواند حجم معقول و زیادی از یک دارایی را جابجا کند، بدون اینکه قیمت دارایی بخاطر این جابجایی تغییر قابل‌ توجهی داشته باشد. این مفهوم مربوط به عمق بازار می‌شود و با بدترین قیمتی که می‌تواند در یک محدود حجم مشخص قرار گیرد، اندازه‌گیری می‌شود.

در بازار ارزهای دیجیتال، عمق بازار، بین ده‌ها صرافی بزرگ و صدها صرافی کوچکی که وجود دارند، پخش می‌شود. حتی در مورد دارایی‌های دیجیتال با حجم بازار بالا، مانند بیت کوین و اتر، نقدینگی پخش شده است و این باعث کم عمق‌تر شدن آنها می‌شود. این وضعیت ممکن است بدتر هم شود.

محدوده قیمت پیشنهادی برای خرید بیت کوین در بیشتر صرافی‌های بزرگ در سال ۲۰۱۹، گسترش پیدا کرده و وسیع‌تر شده است که این نشانگر کاهش عمق بازار با توجه به مجموعه‌ای از داده‌ها است.

صرافی‌هایی که بخشی از زیرساخت تعیین قیمت هستند، آنقدر کم عمق‌اند که قرار گرفتن یک سفارش با حجم بالا در آنها، قیمت را به شدت تغییر می‌دهد؛ و همانطور که در تصویر پایین مشخص است، بازارهای معاملات آتی، می‌توانند به مراتب نقدینگی بالاتری نسبت به صرافی‌های معاملات لحظه‌ای داشته باشند که این موضوع به تعیین قیمت دارایی‌های موجود در صرافی‌های معاملات آتی کمک می‌کند.

آنچه در ۱۷ می اتفاق افتاد

آنچه در ۱۷ می در صرافی بیت استمپ اتفاق افتاد

نمودار بالا، گزارش ثانیه به ثانیه از آنچه در بازار لحظه‌ای بیت کوین به دلار (BTC/USD) در ساعات اولیه روز ۱۷ می اتفاق افتاد را نشان می‌دهد. هر نقطه‌ای که در نمودار مشخص شده، حداقل قیمت یا بهترین قیمت پیشنهادشده برای خرید در هر دقیقه است که با استفاده از اطلاعات سفارش ثبت شده در آن روز و توسط CoinRoutes تهیه شده است. اندازه هر کدام از نقاط، مقدار یا حجم سفارش را در آن نقطه نشان می‌دهد.

این اتفاق از ساعت ۳ صبح به وقت UTC با قرار گرفتن یک سفارش فروش بیت کوین با تقریبا ۶ درصد پایین‌تر از قیمت بازار، و صدها برابر بزرگتر از حجم مقدار متعارفی که در آن لحظه در سایر صرافی‌ها در حال معامله بود، شروع شد.

از آنجا که سفارش فروش موردنظر، با وجود سفارشات خریدی که از قبل ثبت شده بودند و موجود بودند انجام شد، قیمت خرید کاهش یافت تا جایی که قیمت بازار در عرض چند دقیقه به ۶,۲۷۶ دلار رسید و با رسیدن قیمت به این نقطه، فروش متوقف شد.

یک محاسبه تخمینی نشان می‌دهد که فروشندگان در آن زمان حدود ۲,۹۰۵ واحد بیت کوین را با قیمتی زیر بازار فروختند که در مجموع ۲.۵ میلیون دلار کمتر از مقداری که با فروش این تعداد بیت کوین در قیمت آن لحظه بازار که ۷,۷۰۰ بود، عایدشان شد.

بر اساس داده‌های سایت skew.com، در همین زمان بیش از ۲۰۰ میلیون دلار از معاملات با موقعیت خرید یا لانگ پوزیشن، در صرافی بیتمکس لیکوئید شدند. اگر این اتفاق عمدی و با هدف دستکاری بازار بوده باشد، بیش از ۸۰ برابر پولی را که این افراد برای دستکاری بازار در معرض خطر قرار داده بودند، نفع برده و در مدت ۱۰ دقیقه هم کل کار تمام شد.

نتیجه‌گیری

مدل امنیتی شبکه بیت کوین، یک تئوری انتخاب منطقی نسبتا سرراست است: ماینرها در ازای ثبت تراکنش‌های جدید پاداش دریافت می‌کنند. برای بدست آوردن پاداش، آنها باید ثابت کنند که یک سرمایه باارزش مثل انرژی را با شبکه به اشتراک گذاشته‌اند.

اگر یک ماینر اقدام به دستکاری سوابق تراکنش‌ها کند، سایر ماینرها، همکاری و شرکت آن در شبکه را رد می‌کنند و پاداش او را نیز باطل می‌کنند. هزینه دستکاری و احتمال شکست باتوجه به پاداشی که مورد انتظار ماست، در یک حالت متعادل قرار می‌گیرد.

انگیزه اقتصادی دستکاری بازار بیت کوین بسیار بیشتر از شبکه آن است

بیت کوین به طور برنامه‌ریزی شده‌ای بدون نیاز به استفاده از تایید هویت یا اشخاص ثالث مورد اعتماد، این تعادل را حفظ می‌کند. با این حال، ساختار بازاری که برای معاملات بیت کوین شکل گرفته و به مرور زمان تکامل یافته، تاکنون نتوانسته به یک تعادل مشابه چیزی که در ذات ساختار بیت کوین قرار دارد، برسد.

اینطور نیست که افراد مختلف تلاشی برای حل این مشکلات نکرده باشند. صرافی بیتمکس در ماه نوامبر در مورد اجزای شاخص قیمت بیت کوین تجدید نظر کرد و دو بازار لحظه‌ای را به آن اضافه کرد؛ صرافی دریبیت (Deribit)، بزرگترین صرافی معاملات آپشن بیت کوین که در هلند مستقر شده، روش متفاوتی را برای دستیابی به نقد کردن یا لیکوئید کردن حساب‌ها ارائه داده است.

تا زمانی که بازارهایی با عمق بالای نقدینگی، وابسته به بازارهای کم‌عمق باشند، ساختار بازار بیت کوین متعادل نخواهد شد و افرادی که قصد دستکاری این بازار را داشته باشند، برای یافتن راه‌های مختلف برای دستکاری بازار انگیزه خواهند داشت.

ابعاد قضایی جرم دستکاری در بازار

علاوه بر برخورد با سو استفاده کنندگان و مجازات آنان کلیه فعالان بازار اعم از شرکت ها ، سرمایه گذاران نهادی،کارگزاران و. نیز با همدلی و دستکاری در بازار چگونه انجام می شود؟ با رعایت کلیه موارد منجمله ١- افشای فوری اطلاعات مهم به عموم ٢-توضیح یا تایید شایعات و گزارش ها ٣- پاسخ به فعالیت نا معمول بازار ۴-منع افشای اطلاعات غیر ضروری به منظور تبلیغ زمینه هرگونه سو استفاده ای از میان ببرند.

هوشنگ کریمخانی،وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی

یکی از مشکلاتی که دست اندرکاران بازارهای مالی جهان با آن روبرو هستند تغییر در واقعیت قیمت بازار توسط سودجویان است چنین افرادی با انجام معاملات صوری و انتشار شایعات باعث تغییر کاذب قیمت ها می شوند و صف های خرید و فروش را با سفارش های کاذب دستخوش تغییر می کنند که اصطلاحا به این حرکت دستکاری قیمت گفته می شود.توسعه اینترنت هم ارتکاب دستکاری بازار را تسهیل کرده است اینترنت می تواند به منزله وسیله ارزان و پر مخاطب برای افشای اطلاعات نادرست در مورد اوراق بهادار شرکت ها استفاده شود.

سودجویان اقداماتی چون معاملات صوری،افزایش قیمت سهام یک شرکت خاص با ایجاد شایعه وجمع آوری سهم در قیمت پایین به منظور کسب سود را صورت می دهند که اقدامات سودجویان به طور کلی در دو قالب دستکاری بر مبنای اطلاعات و دستکاری قیمت بر مبنای معاملات تقسیم می گردد که با تغییر قیمت سهم یا تغییر در تصمیم سهامداران در بازار اثر گذار می شوند.با توجه به ساختار مالکیت در بورس ایران این وضعیت اهمیت بیشتری پیدا می کند.در بورس ایران اغلب شرکت ها ساختاری دولتی یا شبه دولتی دارند به گونه ای که مدیر شرکت نماینده سهامدارانی است که خود سرمایه گذار شرکت نیستند این مسئله در بستر شرایطی چون ضعف نظارت و نظام حسابرسی مالی و. ،ابعاد و امکان اثرات معاملات متکی بر اطلاعات نهانی را تشدید می کند.

قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران برای شفاف سازی بازار سرمایه و جلب اعتماد عمومی به جرم انگاری در حوزه این بازار توجه ویژه ای داشته است چنانکه فصل ششم را تحت عنوان جرایم و مجازات ها تصویب نموده و به صورت مشخص اقدامات ویا ترک اقداماتی جرم تلقی شده و مجازاتی برای آن ها در نظر گرفته شده است و دستورالعمل اجرایی این فصل نیز در 18 ماده توسط کمسیون مشترک نمایندگان محترم قوه قضاییه و سازمان بورس اوراق بهادار به تصویب رسیده است .در بند 3 ماده 46 همین قانون رکن قانونی جرم دستکاری بیان شده و مجازات سه ماه تا یکسال را برای مرتکبین مقرر نموده که البته در قیاس سایر کشور ها مجازات خفیف تری تعیین شده چنانکه مجازات دستکاری بازار در کانادا تا 10 سال حبس و در عربستان تا 5 سال حبس می باشد.

انتظار این است که علاوه بر برخورد با سو استفاده کنندگان و مجازات آنان کلیه فعالان بازار اعم از شرکت ها ، سرمایه گذاران نهادی،کارگزاران و. نیز با همدلی و با رعایت کلیه موارد منجمله 1- افشای فوری اطلاعات مهم به عموم 2-توضیح یا تایید شایعات و گزارش ها 3- پاسخ به فعالیت نا معمول بازار 4-منع افشای اطلاعات غیر ضروری به منظور تبلیغ زمینه هرگونه سو استفاده ای از میان ببرند.